Bandeau
L’Essaillon
« Entre la Tourre et lou Crapoun,
I a moun païs, qu’ei Sederoun »
Alfred Bonnefoy-Debaïs

Etudier, préserver et faire connaître le Patrimoine Historique, Naturel et Culturel de Séderon et de sa Région

Lou Trepoun 24
Lou tian
Article mis en ligne le 30 septembre 2013
dernière modification le 13 décembre 2014

par Armana provençau
© Essaillon

Fau pas èstre de Prouvènco pèr pas saupre co qu’es un tian. Lou tian proupramen di es un grand plat de terro, gaire founs e forço large, qu’en de païs que i’a noumon gaveto o grasau. Tout ço que l’on fa couire dins aquelo eisino (e, d’abitudo, couire au four), se noumo peréu tian. I’ a lou tian d’espinarc, lou tian de coucourdo, lou tian de sardino, lou tian de merinjano, de poumo, pero, etc. Mai lou tian, veritable, lou tian de Carpentras, es uno barbouiado d’erbo, coume bledo, espinarc, juvert o bourtoulaigo, cuecho emé de merlusso o autre pèis, assesounado emé d’aiet, de sau, de pebre, e liado emé d’iou, de froumage, de la, e subre-que-tout d’òli. Emé quàuquis iou dur, coupa pèr trancho blanco, se ie fai au-dessus de mousaïco e d’arabesco, e se ie grato enin de brenigo de pan. Quand acò sort dou four, es sauret coume l’or ; pèr n’en manja, vous farias gàrri.

Lou tian es un di plat naciounau de Prouvènco ; e frequènt sus nòsti taulo, es apatia tambèn dins la counversacioun. Quand quaucarèn aboundo, venèn : N’ i’ a ‘n brave tian ! Quand l’on pren au mouloun, l’on fai : Pesquen au tian ! Quand soun dins lou gaboui, dins l’embarras, li gènt cridon : Sian au tian ! Se i’a quauque grabuge : Acò es de ris a tian ; e d’uno fiho qu’ a escouta... soun calignaire, disèn : A rout lou tian.

Lou mot de tian a meme agu soun jour de glòri : au sèti de Cantoun (1857), lou proumie di marin qu’escalè la muraio e que plantè noste drapèu sus lou bàrri de la Chino, fuguè ‘n drole de Marsiho nouma Batisto Tian.

Se manjo forço tian is enviroun de Grasso. Aquéli de Mountéu passon pèr li meiour. A Camaret, an pèr faus-noum manjo-tian de luserno. Mai lou mai que se n’en manjo, vès es à Carpentras. Talamen que se dis – em’ uno pouncho de maliço : Li tian de Carpentras, e que li farcejaire designon aquelo vilo pèr lou mot Tianopolis.

A-n-aquéu prepaus d’aqui, escoutas co que conto M. Louis de Laincel, dins un libre curious que vèn de publica (Voyage humouristique dans le Midi, Valènco, vers Combier, libraire) :

« Servès un tian à-n-un Carpentrassen qu’es liuen de soun endré, que mor de languitòri : siéu segur qu’entre lou vèire, sourtènt tout caud dóu four, encaro redoulènt de l’aiet pàtriau, retrouvara subran la fe, la vido e la santa. Lou tian es lou Ranz di vaco dóu veritable Carpentrassen. E voulès saupre eujusquo mounto l’ounour dóu tiau à Carpentras...

« Ero au Carnava. Sièis bourgés de l’endré, de groumandoun fini s’èron tabla de faire uno regalo, un dina de requisto. Pèr èstre mai segur d’uno cousino variado, s’èron di que chascun farie pourta de soun oustau un plat particulié e à sa fantasié : an ! un escoutissoun ounte chasque fougueiroun devié faire meraviho.

« Au jour qu’èron d’acord, li counvivo s’acampon. E pas-pulèu, ma fisto, acabado la soupo, intro uno servicialo pourtant coume en triounfle un tian espetaclous. Lou tian, poudès ben crèire, es reçaupu ‘mé d’estrambord, s’estabousisson de lou vèire, en un vira-d’iue lou curon. Aquéu-d’aqui lipa, zôu, la porto se duerb, e ‘no autro doumestico adus mai en candèlo un foutralas de tian que li fai crida miracle ! L’acabon mai. Pièi un tresen, pièi un quatren, pièi un cinquen ; basto, se n’aduguè e se n’en manjè sieis ! Cadun di taulejaire avié pensa qu’au mounde noun i’avié rèn de bon coume lou tian, e cadun, pèr delice avié coumanda ‘n tian ! »

LOU CASCARELET